سنگ ساختمانی مرمر نوعی سنگ آهکی است که با رنگ‌های گوناگون در طبیعت یافت می‌شود و از زمانهای گذشته در ساختمان سازی کاربرد داشته است. مصریها و یونانیها از این سنگ برای ساختن معابد خود استفاده میکردند.
سنگ ساختمانی مرمر چگونه به وجود میآید؟
وقتی سنگ آهک در اعماق زمین به مدت طولانی تحت حرارت و فشار زیاد قرار میگیرد، دگرگون شده، به سنگ مرمر تبدیل می‌شود. ماده اصلی سازنده سنگ مرمر، کربنات کلسیم است. برخی از انواع سنگ مرمر دارای ۹۹ درصد کربنات کلسیماند. وجود املاح آلومینیم و منیزیم در سنگ مرمر باعث تنوع رنگ در آن می‌شود. مرمر خالص کاملاً سفید رنگ است.
برای تهیه سنگ مرمر، ابتدا صخرههای مرمری را توسط ماشین آلات مخصوص به قطعات بزرگ برش می زنند. بعد این قطعات را به کارگاههای مخصوص برش سنگ منتقل می‌کنند و آنها را در اندازههای دلخواه و مناسب برش میدهند. پس از برش، سنگ مرمر را با دستگاههای مخصوص صیقل میدهند تا سطحی صاف و هموار پیدا کنند. کف ساختمان، تزئین دیوارها، نمای خارجی، مجسمه‌سازی، ساخت موزائیک، پله و بسیاری موارد دیگر از کاربردهای سنگ مرمر است.
ایتالیا بزرگترین و مرغوب ترین تولیدکنند سنگ مرمر در جهان شناخته می شود.
هنرمندان برجستهای چون «میکل آنژ» و «لئوناردو داوینچی» در بسیاری از آثار خود از سنگ مرمر استفاده کردهاند.
منشأ پیدایش و نام گذاری انواع سنگ مرمر
مرمر یک سنگ دگرگونی محسوب می‌شود. با این وجود حقایقی در خصوص منشأ و نام‌گذاری انواع سنگ مرمر وجود دارد که آن ها را در ادامه مرور خواهیم کرد:
حدود صدها سال طول می‌کشد تا سنگ مرمر شکل بگیرد، از این رو آن را می‌توان در میان لایه‌های بسیار قدیمی پوسته زمین یافت کرد.
حیات مرمر با سنگ آهک (Limestone) یا دولومیت (Dolomite) آغاز می‌شود. این دو گونه سنگ تحت فشار و دمای بسیار بالا قرار گرفته و سنگی بسیار بادوام‌تر و البته خوش‌رنگ‌تر به نام مرمر ایجاد می‌شود.
برخی اجزای تشکیل‌دهنده اصلی مرمر، آراگونیت (Aragonite)، کلسیت (Calcite) و دولومیت (Dolomite) هستند.
مرمر را اغلب میان دیگر سنگ‌های دگرگونی نظیر گنیس (Gneiss) و میکا (Mica) پیدا می‌کنند.
در حوزه شیلی از ناحیه پاتاگونیا (Patagonia) که در آمریکای جنوبی قرار دارد، گونه‌های بسیار زیبای مرمر آبی، شکل گرفته است که بیشتر آن در غارهای نیمه نهفته در آب یافت می‌شود.
امروزه گونه‌هایی از مرمر وجود دارد که به نام منشأ تاریخی پیدایش آن نام‌گذاری شده‌اند:
- مرمر کارارا (Carrara) و لونی (Luni) که شهرهایی در ایتالیا هستند.
- مرمر دورانگو (Durango) از معدن کایوت (Coyote) واقع در شهر دورانگو کشور مکزیک.
- مرمر تاسوس (Thasos)، پاروس (Paros) و پنتلی (Penteli) که دو مورد اول جزیره و مورد سوم شهری در یونان هستند.
- مرمر روژ د رانس (Rouge de Rance) که در شهر رانس کشور بلژیک تولید می‌شود.
- مرمر پروکنسوس (Proconnesus) از جزیره مرمره ترکیه.
- مرمر ماکائل (Macael) از دهستانی به همین نام در استان آلمریا (Almería) اسپانیا
- مرمر سیاه از شهر کیلکنی (Kilkenny) ایرلند. بیشتر معماری این شهر با مرمر سیاه انجام شده و نماد کیلکنی نیز محسوب می‌شود.
- مرمر رویال وایت (Royal White) و بیژینگ وایت (Beijing White) از چین
- مرمر یول (Yule) از دره یول کریک (Yule Creek) واقع در ایالت کلرادو (Colorado) آمریکا
- مرمر دنبی (Danby) از شهری به همین نام در ایالت ورمانت (Vermont) آمریکا
- مرمر بوتیسنا (Boticena) و انیکس (Onyx) سبز رنگ از پاکستان
کاربردهای غیرمعمول سنگ ساختمانی مرمر
همان طور که در ابتدا عنوان شد، این سنگ ساختمانی برای مصارف گوناگونی کاربرد دارد. آشپزخانه، حمام، بخش‌هایی از دکوراسیون اتاق نشیمن، پله‌ها، کف برخی از اتاق‌ها، نمای خارجی ساختمان و ساخت مجسمه برخی از کاربردهای معمول سنگ مرمر هستند. با این وجود برخی کاربردهای عجیب و غیرمعمول مرمر وجود دارد که احتمالاً هیچ‌گاه به ذهنتان خطور نمی‌کند:
- مرمر کارارا در تولید قاب برخی محصولات دیجیتال نظیر آیفون و لپ‌تاپ استفاده می‌شود.
- شرکت‌هایی در زمینه تولید فریم عینک از سنگ مرمر فعالیت می‌کنند.
- پودر مرمر به عنوان جزئی از رنگ‌ها، محصولات پلاستیکی، کاغذ و خمیردندان استفاده می‌شود.
- پودر مرمر همچنین در صنایع داروسازی نیز کاربرد دارد. از آنجایی که مرمر خاصیت خنثی‌کننده اسید را دارد، به عنوان جزئی از داروهای آنتی اسید نظیر تامز (Tums) و آلکا-سلتزر (Alka-Seltzer) استفاده می‌شود.
- پودر مرمر همچنین به عنوان منبع کلسیم به گاوهای شیرده و مرغ‌ها نیز خورانده می‌شود.
- در برخی صنایع شیمیایی، رودخانه‌ها و زمین‌های کشاورزی نیز به عنوان خنثی‌کننده اسید و تنظیم PH از پودر مرمر استفاده می‌شود.
- از پودر مرمر به عنوان ساینده ملایم در تمیز کردن سرویس بهداشتی، حمام و آشپزخانه می‌توان استفاده کرد و جرم‌های شدید را با آن از بین برد.
بناهای مشهور ساخته شده با سنگ ساختمانی مرمر
بناهای مشهور فراوانی از دوران باستانی تا مدرن وجود دارد که با سنگ مرمر ساخته شده‌اند، یا مرمر جزئی از معماری آنهاست. در ادامه ۳ نمونه از این موارد را بررسی خواهیم کرد:
تاج محل (Taj Mahal) در هند به صورت کامل از مرمر سفید ساخته شده است. تاج محل در کنار رود جمنا (Yamuna) ساخته شده است. این آرامگاه به دستور شاه جهان (Shah Jahan) پنجمین امپراتور گورکانی جهت یادبود همسر ایرانی تبار خود ارجمند بانو ساخته شده است.
میکل‌آنژ (Michelangelo) برای ساخت مجسمه‌های خود از مرمر سفید خالص استفاده می‌کرد. این نوع مرمر به نور اجازه می‌دهد که قبل از شکسته شدن و انعکاس، حدود ۳ سانتی متر در آن نفوذ کند. به همین سبب تندیس‌های ساخته شده او حیات و سرزندگی را فریاد می‌زدند.
۱۵ هزار متر مکعب سنگ مرمر جهت ساخت کتابخانه عمومی نیویورک (New York Public Library) استفاده شده که در سال ۱۹۱۱ به بهره‌برداری رسید.
ویژگی های سنگ ساختمانی مرمر
این سنگ آنتیک به ویژگی‌هایی نظیر مقاومت بالا، سهولت مرمت، مقاوم در برابر آب و هوای بد و البته تعدد رنگ‌های بی‌نظیر شناخته می‌شود.
مرمر به دلیل چگالی بالا و مقاومت بیش از حد، ماده‌ای هایپوآلرژنیک (Hypoallergenic) محسوب می‌شود. بدین معنی که حساسیت‌زایی اندکی دارد.
مرمر در برابر حرارت مقاوم است و گرما و انرژی را به سرعت جذب نمی‌کند.
هیچ ۲ ورقه سنگ مرمری یافت نمی‌شود که الگوی مشابهی داشته باشند. همین عامل باعث شده که مرمر بسیار منحصر به فرد باشد
سنگ مرمر گاهی اوقات میزبان برخی سنگ‌های گران‌قیمت دیگر است که در دل آن یافت می‌شوند. اسپینل (Spinel)، کوراندوم (Corundum) و یاقوت (Ruby) برخی از این سنگ‌ها هستند. یک نمونه جالب مرمر سفید با تکه‌ای بزرگ از یاقوت قرمز در افغانستان یافت شد.